Teletıp videokonferans başta olmak üzere teknolojinin imkanlarından yararlanarak sağlık hizmetlerinin uzaktan verilmesi sürecidir. Teletıbbın bir alt branşı olarak telepsikiyatri, psikiyatrik değerlendirme, terapi (bireysel, grup, aile terapisi vb), hasta eğitimi ve ilaçların düzenlenmesi gibi bir dizi hizmetin uzaktan gerçekleştirilmesine denir.
Telepsikiyatri psikiyatristin doğrudan hastayla iletişime geçmesi şeklinde olabileceği gibi aile hekimine hastasıyla ilgili olarak süpervizyon vermesi yoluyla da olabilir. Ruh sağlığı hizmeti canlı interaktif bir iletişim yoluyla olabilir. Ayrıca tıbbi bilginin (görüntü, video, vb) kaydedilmesi ve daha sonradan gözden geçirme şeklinde uygulanabilir.
Faydaları
Video tabanlı telepsikiyatri kolay ulaşılabilir, ekonomik ve hızlı bir hizmet sunar. Hastaya faydalarını şu şekild sayabiliriz:
- Kırsal alanda yaşayanların tecrübeli bir psikiyatriste ulaşmasını sağlar.
- Birinci basamak sağlık hizmetlerinin içine uzman konsültasyonunu entegre eder.
- Acil servis ziyaretlerini azaltır.
- Gecikmelerin önüne geçer.
- Hasta izleminin ve takibinin sürekliliğini arttırır.
- İşten izin alma zorunluluğu, çocukların bakımını sağlamak için ek hizmet alma zorunluluğunu ortadan kaldırır.
- Kaliteli hizmete ulaşmak için uzun yolculuklar yapma zorunluluğunu ortadan kaldırır.
- Damgalanma korkusu nedeniyle ruhsağlığı hizmetine erişememe durumunu ortadan kaldırır.
Her ne kadar bazı insanlar bir ekrandaki uzmanla konuşurken kendilerini garip hissetseler de birçok insan bu konuda oldukça rahattır. Hatta bazıları daha da rahat olabilir ve kendilerine ait hissettikleri ev ya da benzeri bir ortamda olmaları nedeniyle çok daha rahat açılabilirler. İnternet ortamının giderek doğal yaşamın bir parçası olmasıyla bu rahatsızlık ortadan kalkacak gibi görünüyor.
Amerika Birleşik Devletleri’nde uzmanlar her bir eyalet için ayrı ayrı lisanslandırılmaktalar. Bu nedenle telepsikiyatri uygulaması yapan bir psikiyatristin hizmet verdiği eyalette de lisanslı olması gerekmektedir. Eyalet Lisans Kurulu ve Kanun hastanın bulunduğu yeri “tıp hizmeti”nin gerçekleştiği yer olarak kabul etmektedir. Aynı odada olmama dezavantajına karşın, güvenlik ve mahremiyet duygusunu güçlendirebilmektedir.
Telepsikiyatrinin Etkinliğine Dair Deliller
Telepsikiyatrinin etkinliğine ve hastalar, psikiyatristler ve diğer uzmanların tatmin düzeylerinin yüksek olduğuna dair önemli oranda deliller ortaya konmuştur. Teşhisteki doğruluk, tedavinin etkinliği, hizmet kalitesi ve hasta tatmini gibi faktörler açısında telepsikiyatri yüz yüze bakımla eşit bulunmuştur. Hasta mahremiyeti ve gizlilik açısından da yüz yüze bakımla eşit olduğu gösterilmiştir.
Araştırmalar ayrıca bütün yaş gruplarındaki deneyimin iyi olduğunu göstermiştir. Çocuklar, ergenler ve erişkinler için değerlendirme ve tedavi (ilaç ve terapi) açısından araştırma yapılmıştır. Otistikler, aşırı anksiyete sorunları olanlar ya da fiziksel kısıtlılıkları olanlar gibi bazı hasta grupları için telepsikiyatri tek tedavi seçeneği olabilir. TSSB (Travma sonrası stres bozukluğu), depresyon ve DEHB (Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu) tedavisinde özellikle etkin olduğu bulunmuştur. Telepsikiyatri için daha fazla dedile dayalı bilgi için Amerikan Psikiyatri Birliği’nin internet sitesini inceleyebilirsiniz. Online psikiyatrik değerlendirmelerle ilgili bazı eleştirilere cevap verdiğim yazımı da incelemenizi öneririm.
Telepsikiyatri Farklı Kurumsal Çerçevelerde Kullanılır
Özel muayenehane, poliklinik, hastane, psikiyatrik rehabilitasyon merkezi, okullar, bakım evleri ve askeri tedavi merkezleri gibi farklı kurumsal yapılar içinde telepsikiyatri kullanılmaktadır.
Hastalar psikiyatrist ya da terapistle canlı video görüşmesi için bireysel olarak randevu alabilirler. Eğer hali hazırda bu merkezin müdavimi olan bir hasta ise düzenli olarak görüştüğü bir uzmandan randevu alabilir ya da video görüşme randevusu veren bir dizi uzman içinden seçerek randevu alması sağlanabilir. Hastalar tıpkı yüz yüze görüşme randevusunda olduğu gibi önceden plan ve hazırlık yapmalıdır. Örneğin daha önce kullandığı ilaçlar ya da yapılan psikiyatrik değerlendirme sonuçları gibi bilgileri hazırlamalı ve uzmana danışmak istediği konularda sorularını hazırlamalıdır.
Telepsikiyatri acil servislere başvuruları da düzenleyebilmektedir. Sağlık Hizmetleri Araştırma ve Kalite Ajansının raporuna göre acil servistlere başvuruların sekizde biri bir ruh sağlığı sorunu ya da madde kullanımı ile ilişkilidir. Birçok acil servis ciddi ruhsal sorunları olanları ele alabilecek şekilde düzenlenmemiştir ve ruhsağlığı sorunlarını tedavi edebilecek psikiyatrist ya da diğer ruh sağlığı klinisyenleri bulunmaz. İki bin on altı yılındaki bir anket çalışması acil servislerin yalnızca yüzde 17’sinde psikiyatrik durumlara cevap verebilecek bir psikiyatrist nöbetçidir.
Telepsikiyatri bakım evlerinde hem devam etmekte olan psikiyatrik durumlar için değerlendirme ve bakım sağlayarak hem de acil müdahale gerektiren kriz durumlarında yerel bir psikiyatriste ulaşılamadığında devreye girerek çözüm üretebilir. ABD’de bir çok eyalette süregiden ruhsal sorunların bakımının gerekli olduğu rehalibitasyon merkezlerinde telepsikiyatri kullanılmaktadır.
Ücretlendirme ve Sigorta
Amerikan Teletıb Birliği’ne göre, ABD’deki 32 eyalette özel sigortanın teletıbbı geri ödeme kapsamına alabileceği kanunlarla düzenlenmiştir. Kırksekiz eyalette Medicaid programları bazı telepsikiyatri hizmetlerini geri ödeme kapsamına almıştır. Eyalet Medicaid politikaları, kuralları ve kanunları geliştirilmeye devam etmektedir. Medicare eğer yaşanılan yer kırsal olarak tanımlanıyorsa telepsikiyatri hizmetini geri ödemektedir.
Terimlerin Tanımlanması
Asenkron ya da “Kaydet ve Gönder”: Kamera ya da benzer bir kayıt cihazı yardımıyla datanın kaydedilmesi, örneğin bir görüntünün konsültasyon amacıyla telekominikasyon yöntemleriyle başka bir yere gönderilmesi.
Uzak Yer: Telekominikasyon yöntemiyle hizmet sunulurken hizmeti sunan uzmanın bulunduğu lokasyon.
eSağlık: Elektronik süreçler ve iletişim yoluyla desteklenen sağlık hizmeti.
Elektronik Sağlık Kaydı (Electronik Healt Record – EHR): Tek tek hastalar ya da bir grup hastanın sağlık bilgisinin elektronik ortamda sistematik olarak toplanması. Bu dijital formattaki bilginin network ortamında paylaşılması. Elektronik sağlık kayıtları genellikle hastanın demografik bilgileri, tıbbi öyküsü, ilaçları, allerji durumu, aşıları, laboratuar test sonuçları, radyolojik ve diğer tıbbi görüntüleri, vital bulguları, yaş, kilo ve faturalandırma bilgileri gibi bilgileri içerir.
e-Reçete: Geleneksel kağıt reçeteler ve fax gibi yöntemlerin yerine, tıbbi reçetenin elektronik olarak üretilmesi ve iletilmesi. E-reçete yardımıyla uzman yeni bir reçeteyi ya da değiştirilmiş reçeteyi eczaneye ulaştırabilir.
HIPAA (Health Information Portability and Accountability Act): Sağlık bilgisinin taşınabilirliği ve güvenirliği hareketi. Bu düzenleme ile elektronik ortamda kayıtlı olan sağlık bilgilerinin güvenliği hakkında ulusal standartlar belirlenmiştir. Bu düzenlemeler hastanın sağlık bilgilerinin hastanın aleyhine kullanılmaması için alınması gereken önlemleri içerir.
Kaynak Yer: Telekominikasyon yoluyla sağlık hizmeti verilirken hastanın lokasyonu.
Senkron: Aynı zaman dilimi içinde bilginin interaktif olarak her iki yönde de iletildiği video bağlantısı.
Telekonferans: Ses, video ya da veri aktarımı yoluyla iki ya da daha fazla yer arasındaki interaktif elektronik iletişim.
Telekonsültasyon: Sağlık hizmeti sunan ve uzaktaki bir uzman arasındaki “kaydet ve gönder” metodlu teletıp ya da gerçek zamanlı videokonferans yoluyla konsültasyon.
Telesağlık ve Teletıp: Teletıp tıbbi bilginin elektronik iletişim yoluyla paylaşılarak hastaya daha iyi bir sağlık hizmeti sunulmasıdır. Teletıp terimiyle yakından ilişkili bir terim de “telesağlık” terimidir. Telesağlık terimi her zaman yalnızca klinik hizmetlerinden ibaret olmayıp daha geniş anlamda sağlığı geliştiren her türlü bilgi aktarımını içerir. Videokonferans, hareketsiz görüntülerin aktarımı, hastaların birbirine yardım ettiği e-sağlık siteleri, vital bulguların uzaktan takibinin yapılması, bakım hizmetleri için çağrı merkezleri gibi farklı elektronik sistemler teletıp ve telesağlık kapsamındadır. Teletıp ayrı bir uzmanlık alanı değildir.
Videokonferans: Dijital video görüntülerinin birden fazla lokasyonda gerçek zamanlı paylaşımı.
Bu yazı Kolorado Üniversitesi’nde öğretim üyesi ve Amerikan Psikiyatri Birliği Telepsikiyatri Komitesi başkanı Dr. Jay H. Shore’ın yazısından alınmıştır.