Online psikiyatrist ruh sağlığı sorunları olan kişilere bilgisayar, tablet ya da telefon aracılığı ile uzaktan hizmet veren doktordur. Bu yeni yardım biçimi telesağlık ya da telepsikiyatri olarak da bilinmektedir.
Tanıdığım en akıllı ve başarılı bazı hekim arkadaşlarım Anadolu’nun küçük kasabalarında hizmet veriyorlar. Bu nedenle yanlış anlaşılmak ve meslektaşlarıma haksızlık yapmak istemem ama şu da bir gerçek ki, bazıları üniversite hastanelerinde öğretim üyesi olan çok başarılı, deneyimli ve bilgili hekimler genellikle büyük şehirlerde çalışıyorlar. 2011 yılı Sağlık Bakanlığı Verilerine göre Türkiye’de 1600 aktif çalışan psikiyatrist var ve yüzbin kişiye düşen psikiyatrist sayısı yalnızca iki. Bu rakam büyük şehirlerde artarken kırsala doğru azalıyor. Belirli bir hastalık konusunda uzman bir psikiyatriste büyük şehirlerde ulaşmak daha olası iken merkezden uzaklaştıkça bu olasılık azalıyor. Yaşadığınız yer eğer alanında uzman bir psikiyatristin bulunduğu yere uzaksa online psikiyatri hizmeti sizin için hesaplı bir seçenek olabilir.
Online psikiyatrist ilk seansta neleri sorgular?
Eğer online psikiyatrik değerlendirme istiyorsunuz muhtemelen bulunduğunuz yerde bir uzmana ulaşamıyorsunuz ya da bulunduğunuz yerde başvurduğunuz psikiyatristler sorunu çözemediler. Ne kadar uzun bir hastalık öykünüz varsa psikiyatristin ilk görüşmesinde sorgulanacak o kadar çok veri var demektir.
İlk seansta psikiyatrist, yardım aramaya neden olan semptomları, sorunların ne zaman başladığı ve nasıl ilerlediği şeklinde özetlenebilecek olan psikiyatrik hastalık öykünüzü, ailenizde var olan psikiyatrik hastalıkları, daha önce kullandığınız ilaçları ve dozlarını sorgulayacaktır. Eğer daha önce bir çok doktora gitmişseniz ve birçok farklı ilaç kullanmışsanız, daha önce kullandığınız ilaçlar, dozları ilk değerlendirmede sorgulanır. Daha önce kullandığınız ilaçlar şikayetlerinizi ne kadar düzeltti, hangi yan etkileri oldu bu sorulara da hazırlıklı olmalısınız.
Kan bağı olan akrabalardaki psikiyatrik hastalık öyküsü de tanı koymakta yardımcı olacaktır. Özellikle şikayetleriniz bir kaç farklı psikiyatrik bozukluğu düşündürecek şekilde ise ve ayırıcı tanı güçleşirse, genetik geçişi olan bir hastalığın ailede olması kesinlikle çok önemli bir veridir. Örneğin dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, bipolar bozukluk, şizofreni, obsesif kompulsif bozukluk gibi psikiyatrik hastalıklar kalıtsaldır. Bir psikiyatrik hastalığın kalıtsal olması mutlaka aile yakınlarında olmasını gerektirmez ama aile öyküsünün olması önemli bir veridir. İlk online psikiyatrist görüşmenizden önce bütün bu bilgileri yazılı olarak hazırlamanızda fayda var. Böylece tek bir seansta bile kapsamlı bir değerlendirme yapılabilir.
Psikiyatri dışı tıbbi hastalıklarınız varsa bu hastalıklarınız ve kullandığınız ilaçları da yazılı olarak hazırda bulundurmalısınız. Siz ilişkili olmadığını düşünseniz bile psikiyatri dışı hastalıklar bazen psikiyatrik semptomlara neden olurlar. Kullandığınız ilaçlar da psikiyatrik semptomlara benzer yan etkilere neden olabilirler. Tedaviniz düzenlenirken olası ilaç etkileşimleri dikkate alınacaktır.
Psikiyatrist reçete düzenlemeden önce sizden bazı laboratuar testleri isteyebilir. Bir uzmanla görüşseniz bile aile hekiminize her zaman ihtiyacınız olacaktır. Kan testlerinin yapılması, sigortanız kapsamında ilaçlarınızın yazılmasında size aile hekiminiz yardımcı olabilir. Ancak aklınızda tutmanızda fayda var bazı psikiyatri ilaçlarının aile hekimi tarafından yazılması ve ücretsiz alabilmeniz için heyet raporu gerekebilir. Maalesef ülkemizde ilaç heyet raporları ancak SGK anlaşmalı bir kurum tarafından verilebilmektedir ve özel muayenehanede bu raporlar düzenlenemez.
Psikiyatrik rahatsızlığınızın başladığı dönemde hayatınızda önemli değişiklikler varsa bu bilgiyi de doktorunuzla paylaşmalısınız. Size alakasız bile görünse de dürüstçe bu olayları da psikiyatristinizle konuşmalısınız.
Online psikiyatride tedavi kararı
İlk seansın sonunda eğer bir sonuca varabilirse psikiyatristiniz sizinle tedavi planını konuşacaktır. İlaç tedavisi, psikoterapi, ikisi birden ya da önce ilaç tedavisi ve takiben psikoterapi tedavi seçeneği olabilir. Tedavinin maaliyeti, olası yan etkileri, ne kadar zaman alacağı konusunda birlikte tartışarak bir karara varacaksınız. Bazen hastaların bütün kararı doktora bırakma eğilimi olduğunu görüyorum. Her zaman siyah beyaz keskinliğinde kararlar mümkün olmaz. Bazı kararları hekimin tek başına vermesi mümkün değildir.
İlaçlarımı ücretsiz alabilir miyim?
Ülkemizde en yaygın sağlık sigortası Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından verilmektedir. Şu an itibariyle SGK online psikiyatrik değerlendirmeyi ya da bu şekilde düzenlenen ilaçları karşılamaz. Amerika Birleşik Devletleri’nde bazı özel sigortalar online psikiyatrist ücretlerini ve reçete ettiği ilaçları karşılıyor. Ülkemizde özel sağlık sigortaları da bildiğim kadarıyla maalesef online psikiyatrik değerlendirmeyi kapsamamaktadır.
Online psikiyatrik değerlendirmeye başka bir ülkeden başvurmak mümkün mü?
Her ülkenin sağlık düzenlemeleri farklıdır. Türkiye’de lisanslı olarak çalışan bir psikiyatrist Türkiye’nin kanun ve yönetmeliklerine göre çalışır. Online psikiyatrik değerlendirme sonucunda eğer bir reçete düzenlenirse bulunduğunuz ülkede bu ilaçları almanız mümkün olmayabilir. Ülkemizde bazı ilaçları reçete olmadan alabilirsiniz ama bir çok ilaç için bu mümkün olmaz. Bulunduğunuz ülkeye göre farklılıklar olacaktır. Bulunduğunuz ülkede size yardım etmekle görevli olan bir aile hekimi varsa ve online psikiyatrik değerlendirmenize güvenirse önerilen tedaviyi düzenleyerek size yardımcı olabilir. Kendisiyle görüşmeden bundan emin olmanız mümkün değil.
Online psikiyatrik değerlendirmede takip seansları
Ne sıklıkla görüşeceğiniz bir çok faktöre bağlıdır. Genellikle düzenlenen tedavinin sonuçlarının değerlendirilebilemesi için belirli bir sürenin geçmesi gerekir. Bu süre bir ay da olabilir daha kısa da. Kimi zaman ilaçlara verdiğiniz tepkinin değerlendirilmesi ve yeniden düzenlenmesi için bir ya da iki hafta sonra da bir seans ayarlanabilir.
İlaçlarınızı kullanmaya başladıktan sonra yaşadığınız olumlu ve olumsuz değişiklikleri not etmelisiniz. Olumlu etkiler duruma göre değişmekle birlikte zaman alır. Bazen ilk dönemde ortaya çıkan yan etkilere vücut tolerans gösterir ve bu yan etkiler zaman içinde azalır. Eğer yan etkiler sizi endişelendiriyorsa online psikiyatristinizle kararlaştırdığınız yöntemle kendisiyle irtibata geçmenizi öneririm. İlacı bırakmanız gerekirse bir sonraki seansı bekleyerek zaman kaybetmemelisiniz.
Hangi durumda ilaç kullanmam gerekir?
Eğer yoğun kaygı, uykusuzluk ya da aşırı uyku, karamsarlık, yorgunluk, isteksizlik, iştahsızlık, takıntı, duygudurum dalgalanması, sanrılar ve hezeyanlar, sinirlilik vs gibi işlevselliğinizi önemli ölçüde etkileyen belirtiler yaşıyorsanız çok büyük ihtimalle ilaç kullanmanız gerekecektir.
Daha önce de ilaç kullanmıştım ama işe yaramadı?
Daha önce kullandığınız ilaçların işe yaramamasının sebepleri şunlar olabilir:
Tanı yanlış konulmuş olabilir
Doğru ilacı kullanmamış olabilirsiniz
Yeterli dozda kullanmamış olabilirsiniz
Yeterli süre kullanmamış olabilirsiniz
İlaç etkileşimi olmuş olabilir
Ek tıbbi hastalıklar tedavi yanıtını etkilemiş olabilir
Çevresel ve yaşamsal olayların etkisi baskın gelmiş olabilir
Daha önce kullandığım ilaçlar yan etki yaptı
İlaçların yan etkiye yol açıp açmayacağını ön görmek maalesef mümkün değildir. Yan etki de etki gibi bireysel farklılıklar gösterir. Yavaş metabolizör dediğimiz bazı hastalarda ilaçlar yüksek kan seviyelerine ulaşarak fazla yan etki gösterebilir. Başka ilaçlarla ya da gıdalarla etkileşim de yan etkiye katkıda bulunabilir.
Online psikiyatrik değerlendirme sırasında daha önceki tecrübelerinizi paylaşırsanız bir daha yan etki yaşamamanız için önlemler alınabilir. Örneğin daha düşük dozla başlayıp daha yavaş doz yükseltilmesi durumunda yan etki yaşama olasılığınız azalacaktır.
Sadece terapi ve doğal tedavi yöntemlerini istiyorum
Rahatsızlığınızın şiddetine ve türüne göre bu talebinizin karşılanması mümkün olabilir ya da olmayabilir. Örneğin hafif şiddette depresyon psikoterapi ve ilaç tedavisi eşit etkinlikte bulunmuştur. Genel bir kaide olarak birçok psikiyatrik rahatsızlıkta psikoterapi artı ilaç tedavisi tek başına terapi ya da tek başına farmakoterapiden daha etkindir. Düzenli egzersiz, dengeli beslenme, meditasyon ve benzeri destekleyi yöntemlerin de faydası olacaktır. Ancak ağır bir depresyon ya da ağır bir Obsesif Kompulsif Bozukluğu sadece terapi ve alternatif tedavilerle düzeltmeye çalışmak iyi bir tıbbi uygulama değildir.
Hiç ilaç kullanmak istemiyorum, ne yapmalıyım?
Eğer zorla hastaneye yatırılmadıysanız (bu yazıyı okuyabiliyorsanız muhtemelen böyle bir tablo söz konusu değildir) kimse size zorla ilaç kullandıramaz. Online psikiyatrist de size zorla ilaç içiremez. Ama gerçekçi olalım, eğer tecrübesine güvendiğiniz bir psikiyatrist ilaç kullanmanızı tavsiye ediyorsa, onu dinlemenizi tavsiye ederim! Ben şahsen her hastaya rahatsızlığının biyolojik ve psikolojik sebeplerini açıkladıktan sonra tedavi seçeneklerini kendisiyle tartışırım, her seçeneğin avantaj ve dezavantajlarını açıkladıktan sonra bir çok hastanın benim önerime uyduğunu gözlemlemişimdir.
Özetle ilk online psikiyatrist görüşmesinde cevaplanacak sorular
Tanı nedir?
İlaç tedavisi gerekecek mi?
Terapi gerekli mi?
İlaçların etkisini ne kadar zaman içinde görebilirim?
Seanslarda bir başkası benimle birlikte katılabilir mi?
Bilgilerim gizli mi?
Gerektiğinde doktorla iletişime geçebilir miyim? Nasıl? Hangi saatlerde?
Ne kadar ücret ödeyeceğim?
Sigortanız karşılıyor mu? (Muhtemelen hayır)
Seanslar ne kadar sürecek?
Ne sıklıkla görüşmeniz gerekecek?